ΚΥΠΡΟΣ, 2009

Βέργος, Κ., 2009. ‘Τα Πικρά Λεμόνια της Αγγλίας.’ Στο: Χωραφάς, Β. και Ριζάς, Ε. (Επιμ.). Κύπρος: Γεωπολιτικές Εξελίξεις στον 21ο Αιώνα. Αθήνα: Monthly Review, 2009.

ΚΥΠΡΟΣ: ΤΑ ΠΙΚΡΑ ΛΕΜΟΝΙΑ ΤΗΣ ΑΓΓΛΙΑΣ

How can the Cypriot want Enosis?

L. Durrell, 1957, Bitter Lemons of Cyprus

       Πολλοί Βρετανοί έμαθαν για την Κύπρο και για το Κυπριακό Ζήτημα διαβάζοντας τα Πικρά Λεμόνια της Κύπρου του Λόρενς Ντάρελ...

Το βιβλίο εκφράζει την πίκρα και την απορία του Βρετανού γιατί οι Κύπριοι προτίμησαν την Ένωση με μια προβληματική, σακατεμένη Ελλάδα και όχι την παραμονή υπό το στέμμα της Ελισάβετ. Ο τίτλος του παρόντος σύντομου πονήματος υπαινίσσεται αντιστικτικώς την πίκρα του κατακτημένου, ο οποίος αντιμετωπίζει τον κατακτητή ως πικρό καρπό που επιθυμεί να ξεριζώσει από τον τόπο του. 

      Ο Ντάρελ έζησε πρωτύτερα και σε ένα άλλο ελληνικό νησί, την Κέρκυρα, με έντονες βρετανικές μνήμες. Τα Επτάνησα βρέθηκαν για μισόν αιώνα υπό την Προστασία των Άγγλων. Το 1864, παραχωρήθηκαν ως «δώρο» (αυτή ήταν η έκφραση της εποχής!) στην Ελλάδα επί τη αναρρήσει μιας φιλο-αγγλικής δυναστείας. Οι επτανήσιοι «Αληθείς Ριζοσπάστες», μετά από τόσους αγώνες για την Ένωση, αντιλαμβανόμενοι την πραγματική σημασία του «δώρου», κατήγγειλαν την «αγυρτεία»! Τα Ιόνια Νησιά δεν προσέφεραν πλέον καμία στρατηγική υπηρεσία στην Γηραιά Αλβιόνα, παρά μόνον το υψηλό κόστος μιας ανεπιθύμητης κατοχής. Θα μπορούσε άραγε να περιέλθει, κάποτε, και η Κύπρος σε μια τέτοια αχρηστία, ώστε να παραχωρηθεί και αυτή ως δώρο έναντι κάποιου ανταλλάγματος;

      Η Κύπρος, γνωστή περισσότερο ως «πρόβλημα», υπήρξε, αντιθέτως, η μεγάλη λύση, ένα ρουά-ματ στο σκάκι των Μεγάλων Δυνάμεων. Η ανάσχεση της Ρωσίας στις θερμές θάλασσες και ο έλεγχος του Σουέζ είχαν γίνει η έμμονη ιδέα της βρετανικής εξωτερικής πολιτικής, τον 19ο αιώνα. Αυτό τον σκοπό υπηρετούσε η αγγλική «ενοικίαση» του νησιού, το 1878. Η έμμονη ιδέα θα παρέμενε ως τέτοια μέχρι τις ημέρες μας. Αυτό που εμείς λέμε «πρόβλημα», δηλαδή η άλλοτε υποβόσκουσα άλλοτε ανοιχτή σύγκρουση των δύο κοινοτήτων του νησιού, αποτέλεσε επί σειρά δεκαετιών το στρατηγικό άλλοθι Άγγλων και Αμερικάνων για την ενεργό επέμβαση και την μόνιμη παρουσία στο νησί.

      Χωρίς να προσχωρούμε στην ιδέα της παγκόσμιας συνωμοσίας εις βάρος της Κύπρου, παρατηρούμε με ενδιαφέρον ότι ένιοι πρωταγωνιστές της σύγκρουσης και από τις δύο κοινότητες υπήρξαν ταυτόχρονα και πράκτορες των δύο μεγάλων μυστικών υπηρεσιών, Ιντέλιντζες Σέρβις και CIA. Κάποιοι εξ αυτών των πρακτόρων έδρασαν εν αφελεία, κάποιοι τη υποδείξει των υπερπόντιων αφεντικών τους. Οι μυστικές υπηρεσίες γνώριζαν περισσότερα από ό,τι νομίζουμε, ώστε να μη αιφνιδιασθούν σε καμία περίπτωση.

      Στο Σουέζ, το 1956, χώρισαν προσωρινά οι δρόμοι Άγγλων και Αμερικάνων. Στην Κύπρο, λίγους μόλις μήνες μετά, οι δρόμοι αυτοί ξανασυναντήθηκαν για να μη χωρίσουν ποτέ πια. Ειρήσθω ότι οι μη αρεστές στους Αμερικανούς αγγλο-γαλλικές αεροπορικές επιδρομές κατά της Αιγύπτου είχαν εξαπολυθεί από τις βρετανικές βάσεις της Κύπρου. 

      Σήμερα, στην Κύπρο έχουμε ουσιαστικά τέσσερις κυριαρχίες και τέσσερα αντίστοιχα συστήματα δικαιοδοσίας: ένα ελληνοκυπριακό έδαφος, ένα τουρκοκυπριακό έδαφος, την Πράσινη Γραμμή του ΟΗΕ και τις δύο αγγλικές Κυρίαρχες Βάσεις (συνολικής εκτάσεως Μάλτας!). Οι στρατιωτικές βάσεις αυτές χαρακτηρίζονται ως states από την επίσημη ιστοσελίδα της CIA. Αν δει δε κανείς στον χάρτη και τα δύο αποκομμένα μικρά εδάφη, ένα ελληνοκυπριακό, πέραν της μιας αγγλικής βάσης, και ένα τουρκοκυπριακό, χωμένο στα βόρεια του νησιού, τότε, λαμβάνοντας υπ’ όψιν και τις εδαφικά διαχωρισμένες βάσεις, ο διαμελισμός είναι στα επτά. Και αν προχωρήσει και στις μη προσβάσιμες από Κυπρίους αγγλο-αμερικανικές ηλεκτρονικές εγκαταστάσεις του Τροόδους, τότε ο διαμελισμός είναι στα οκτώ. Η ίδια πολυδιάσπαση παρατηρείται και από δημογραφικής πλευράς: Ελληνοκύπριοι, Τουρκοκύπριοι, έποικοι, τέκνα εποίκων γεννημένα στην Κύπρο, Λατίνοι, Άγγλοι, «Οηέδες», Τούρκοι στρατιώτες.

      Η συνολική έκταση του νησιού δεν ξεπερνάει το ένα δεκατο-τέταρτο της Ελλάδος. Σε τέτοιες συνθήκες κατακερματισμού, αποτελεί κατά συνθήκην ψεύδος η πολιτική έννοια της κυριαρχίας. Ποιος και πού θα ασκήσει κυριαρχία υπό τέτοιες συνθήκες; Η ad hoc στρατιωτική ισχύς και η ad hoc οικονομική ισχύς δίνουν την εκάστοτε ερμηνεία περί την κυριαρχία σε κάθε σημείο του νησιού.

      Στην κορυφή του όρους Τρόοδος, σε υψόμετρο 1900 μέτρων, είναι εγκατεστημένη η τηλεπικοινωνιακή υποδομή που αποτελεί μέρος του διεθνούς δικτύου Έσελον για την δορυφορική παρακολούθηση των ηλεκτρονικών επικοινωνιών παγκοσμίως. Το ενδιαφέρον εντοπίζεται στο ότι οι λοιπές χώρες που φιλοξενούν το δίκτυο Έσελον, ΗΠΑ, Βρετανία, Καναδάς, Αυστραλία, Ζηλανδία και Ιαπωνία, αποτελούν σταθερά και αταλάντευτα κομμάτια της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής.

      Μετά την διαφαινόμενη ‘λύση’ τύπου Ανάν, το νέο στρατηγικό άλλοθι Αγγλίας και Αμερικής θα έχει πλέον την ανανεωμένη (και με δημοψήφισμα) συνταγματική νομιμότητα. Θα προβλέπεται, για άλλη μια φορά μετά το 1960, ο απηρχαιωμένος προνεωτερικός εθνοφυλετικός διαχωρισμός σε όλες τις εξουσίες του νησιού. Για να λειτουργήσει ένα τέτοιο περίπλοκο σύνταγμα, όχι πολιτικής ενότητας αλλά εθνοφυλετικών διαχωρισμών, θα χρειασθούν λεπτότατες ισορροπίες, ώστε θα χρειάζεται διαρκώς η ξένη παρουσία ως μόνιμος επιδιαιτητής. Εννοείται ότι, όπως και στο σχέδιο Ανάν, όπως και στο σχέδιο του ευρωσυντάγματος, οι Κυρίαρχες Βάσεις ουδόλως αμφισβητούνται ως τέτοιες, δηλαδή ως κυρίαρχες.

      Στην πραγματικότητα οι Κυρίαρχες Βάσεις εξαιρούνται όλων των συνταγματικών προνοιών που αφορούν την λοιπή Κύπρο αλλά και την λοιπή Ευρώπη. Με μια διεισδυτικότερη  ανάγνωση, φαίνεται ότι οι συνταγματικές συνθήκες σχεδιάζονται κάθε φορά για να εξαιρέσουν ό,τι εξαιρούν υπό το υψηλότερο δυνατό νομικό κύρος. Πολλές φορές στην πολιτική ιστορία θεσμοί δημιουργούνται για να ορίζεται όχι ο κανόνας αλλά η εξαίρεση: η εξαίρεση από τους θεσμούς ως ηυξημένου κύρους θεσμική εξαίρεση.

      Οι Κύπριοι, περίκλειστοι επί χρόνια από ασφυκτικά σύνορα ισχυρών θεσμικών εξαιρέσεων, ασχολήθηκαν με το εμπόριο και τον χρηματιστικό τομέα. Ως γνωστόν, οι τομείς αυτοί ξεπερνάνε εύκολα τα σύνορα. Αυτό το γνωρίζουν όλοι οι λαοί που έχουν ισχυρή Διασπορά. Ένα από τα πιο ενδιαφέροντα ζητήματα της όλης κυπριακής υπόθεσης, που συνήθως διαφεύγει των γεωστρατηγικών αναλύσεων, είναι τα ‘εχθρικά’ κεφάλαια που βρίσκουν φιλικό καταφύγιο στο υπερανεπτυγμένο χρηματοοικονομικό σύστημα της Κύπρου. Τα κεφάλαια αυτά επανεξάγονται ως άμεσες επενδύσεις στην ‘εχθρική’ χώρα από όπου προήλθαν, αφού πρώτα τύχουν ευνοϊκής μεταχείρισης. Πρόκειται για ένα σύνολο οικονομικών συμφερόντων που βρίσκει τον τρόπο να εκμεταλλευθεί την γενική σύγχυση των τοπικών εδαφικών αντιπαραθέσεων. Αγγλία και Αμερική, αρκούμενες στο εδαφικό γεωπολιτικό παίγνιο, ξεπερνιούνται από τις δυνάμεις της παγκόσμιας χρηματιστικής οικονομίας.

      Γνωρίζουμε ότι η προπαγάνδα υπέρ του Σχεδίου Ανάν χρηματοδοτήθηκε αφειδώς από τις υπερατλαντικές μυστικές υπηρεσίες. Όμως, τα τεράστια ρωσικά κεφάλαια που εισρέουν στο νησί για offshore δραστηριότητες είναι ένας ισχυρότατος λόγος για να πάρει η Κύπρος μια άλλη κατεύθυνση. Ποιος είπε ότι η γεωπολιτική είναι σήμερα το τελευταίο επίπεδο πολιτικής ανάλυσης;  

      Χιλιάδες επιχειρήσεις της Κύπρου είναι σήμερα ρωσικές υπεράκτιες επιχειρήσεις. Η Κύπρος έχει ήδη γίνει ο μεγαλύτερος ξένος άμεσος επενδυτής στη Ρωσία, λόγω ακριβώς της επενδυτικής επαναφοράς ρωσικών χρημάτων στην πατρίδα τους. Σύμφωνα με επίσημα στοιχεία της Ομοσπονδιακής Στατιστικής Υπηρεσίας της Ρωσίας, κατά το πρώτο εννιάμηνο του 2007 οι συνολικές ξένες άμεσες επενδύσεις στη Ρωσία ανήλθαν σε $87,5 δισ. ευρώ. Το ένα τρίτο αυτών προήλθε από την Κύπρο. Πρόκειται για επενδύσεις οι οποίες διοχετεύονται κυρίως στον τομέα της εξόρυξης καυσίμων, την κινητήρια δύναμη της ρωσικής οικονομίας.

      Παρά τις ελληνοκυπριακές αντιδράσεις στην προ διετίας δυσφημιστική αρθρογραφία του γνωστού οικονομικού περιοδικού Forbes, που παρουσίασε την Κύπρο ως τον ανερχόμενο ‘φορολογικό παράδεισο’, η Κύπρος, με τις από εποχής προεδρίας Γ. Βασιλείου φιλορωσικές σχέσεις, διαμόρφωσε το νομικό καθεστώς και συγκέντρωσε την τεχνογνωσία, ώστε να καταστεί ένα τεράστιο κέντρο της παγκόσμιας υπεράκτιας επιχειρηματικής δραστηριότητας.

      Γνωρίζουμε ότι στην πλάστιγγα των αποφάσεων δεν βαραίνει πάντα η σκληρή πολιτική των όπλων. Ξέρουμε ότι κατά το παρελθόν ισχυροί στρατοί εξαρτήθηκαν από ισχυρούς πιστωτές. Ήδη, βάσει μιας «κατ’ εξαίρεσιν» ρύθμισης της κυβέρνησης Τ. Παπαδόπουλου, ρώσοι πολυεκατομμυριούχοι πολιτογραφούνται Κύπριοι. Κάποιοι εξ αυτών διαμένουν μόνιμα στο νησί. Αρχίζουν δε εσχάτως να ασχολούνται δυναμικά και με την τοπική αγορά ακινήτων. Συνέχεια αυτής της μάλλον πολυεθνικής ενασχόλησης περί την αγορά ακινήτων θα είναι η τελική χαρτογράφηση κτηματικών περιουσιών στο νησί.

      Οι Χριστόφιας και Ταλάτ, γνώριμοι από την νεαρή τους ηλικία από το παλιό ελληνο-τουρκο-κυπριακό ΑΚΕΛ, συμφωνούν τελικώς σε μια πιο ήπια εκδοχή του Σχεδίου Ανάν. Τα ουσιαστικά αμερικανο-βρετανικά εδαφικά συμφέροντα στο νησί ουδόλως θίγονται. Αντιθέτως αναβαθμίζονται ως η βαρύνουσα θεσμική εξαίρεση. Οι ίδιοι οι Άγγλοι προσφέρουν ως «δώρο» μεγάλες εκτάσεις στο Ακρωτήρι και στην Δεκέλεια, προφανώς έναντι μονιμότερων διευκολύνσεων στο όρος Τρόοδος. Οι αφανείς χρηματοοικονομικοί παίκτες θα επενδύσουν ακόμη περισσότερα στην «ενωμένη» Κύπρο. Το «Κυπριακό πρόβλημα» του μέλλοντος θα συνίσταται τελικώς στην προβληματική συνάντηση γεωπολιτικής και γεωοικονομίας στο νησί.

Βιβλιογραφία:

 Blan, P., 2002, Ο Διαμελισμός της Κύπρου. Η Γεωπολιτική ενός Διχασμένου Νησιού. Αθήνα: Ολκός.

 Durrell, L., 1957, Bitter Lemons of Cyprus. London: Faber and Faber.    

 O'Malley, B., and Craig, I., 1999, The Cyprus Conspiracy. America, Espionage and the Turkish Invasion. London: I. B. Tauris.