ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ, 2008

ΤΕΧΝΙΚΗ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

ΚΕΦΑΛΟΝΙΑ, 17/10/2008

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ

ΗΜΕΡΙΔΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΕΕ

1. Στατιστικές.

      Σύμφωνα με την Eurostat, ενώ το ποσοστό αποφοίτων δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης της χώρας μας συγκαταλέγεται στα υψηλότερα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, το αντίστοιχο ποσοστό των αποφοίτων τεχνικής επαγγελματικής εκπαίδευσης επί του συνόλου των αποφοίτων δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης συγκαταλέγεται στα χαμηλότερα...
Ενώ στην Ευρώπη το ποσοστό αυτό είναι αισθητά πάνω από 50%, σε μερικές δε χώρες φθάνει και το 75% επί του συνόλου των αποφοίτων της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, στην Ελλάδα, παρά τις συνεχείς εκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις, το ποσοστό αυτό βρίσκεται στο 30%. Την ίδια στιγμή, γνωρίζουμε ότι το εισόδημα των ειδικευμένων τεχνιτών είναι αισθητά υψηλότερο από αυτό των πτυχιούχων ΑΕΙ, όπως επίσης ότι η ζήτηση τεχνικών προσόντων βαίνει διαρκώς αυξανόμενη.

      Σύμφωνα με σχετικά πρόσφατη μελέτη, «από το σύνολο του περίπου 10% της ανεργίας στην Ελλάδα σήμερα, σχεδόν το μισό οφείλεται σε διαρθρωτική – εκπαιδευτική ανεργία. Αυτό σημαίνει στην πράξη ότι μεγάλο μέρος του εκπαιδευτικού μας συστήματος παράγει ειδικότητες που δεν έχουν ζήτηση στην αγορά εργασίας δηλ. παράγει άνεργους.»

2. 6+2 Λόγοι.

      Ποιοι είναι οι λόγοι που κράτησαν διαχρονικά στην χώρα μας την τεχνική επαγγελματική εκπαίδευση σε χαμηλά ποσοστά και μάλιστα στην σκιά της γενικής εκπαίδευσης;

1) Η έλλειψη σημαντικής βιομηχανικής παραγωγικής βάσης και ο μεταπρατικός χαρακτήρας της οικονομίας μας. Σε συνθήκες ανεπτυγμένων βιομηχανικών χωρών, είναι η ίδια η οικονομία αυτή που ζητάει και αναδεικνύει επαγγελματικές ειδικότητες και άρα είναι η ίδια η οικονομία αυτή που ζητάει ανεπτυγμένη τεχνική επαγγελματική εκπαίδευση.

2) Τα περί τα τεχνικά επαγγέλματα αρνητικά στερεότυπα της μεταπολεμικής μας κοινωνίας. Στην χώρα μας, ιδίως κατά τις τελευταίες δεκαετίες, όλοι (και κυρίως οι γονείς για τα παιδιά τους) θέλουν να γίνουν γιατροί και δικηγόροι, έστω και άνεργοι γιατροί και δικηγόροι, περιφρονώντας τεχνικά επαγγέλματα πολύ πιο προσοδοφόρα.

3) Τα συντεχνιακά συμφέροντα των εκπαιδευτικών της γενικής παιδείας, που μέσα από τον ουσιαστικό έλεγχο του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου ελέγχουν το σύνολο του εκπαιδευτικού μας συστήματος, άρα και της τεχνικής επαγγελματικής εκπαίδευσης. Παράλληλα, παρατηρείται έλλειψη δυναμικού ενδιαφέροντος από πλευράς του τεχνικού κόσμου, τόσο των εκπαιδευτικών όσο και των επιμελητηρίων και λοιπών επαγγελματικών φορέων.

(Όλως χαρακτηριστικό παράδειγμα παρέμβασης των φιλολόγων συνιστά η προσθήκη κυριολεκτικά την τελευταία στιγμή φιλολογικού μαθήματος ως πανελληνίως εξεταζομένου μαθήματος στις Ειδικές Πανελλήνιες Εξετάσεις. Ενημερώναμε μέχρι τον Μάιο τους μαθητές μας, σύμφωνα με τις οδηγίες του Υπουργείου, ότι θα εξετασθούν σε τρία μαθήματα – Μαθηματικά και δύο μαθήματα ειδικότητας – και είναι λογικό για ένα τεχνολόγο των ΤΕΙ να μη δοκιμάζεται στο μάθημα της γλώσσας για την εισαγωγή του σε ΤΕΙ. Ένα άλλο παράδειγμα ανάλογης καταλυτικής παρέμβασης αποτελεί η ακύρωση της διακηρυγμένης αρχικής θέσης του Υπουργείου περί κατάργησης της ψευδεπίγραφης «τεχνολογικής κατεύθυνσης» των Γενικών Λυκείων.)

4) Οι μακροπρόθεσμες επενδύσεις στην τεχνική επαγγελματική εκπαίδευση κοστίζουν πολύ και οι εκάστοτε κυβερνήσεις συνειδητά προτιμούν την κατά πολύ πιο φθηνή λύση της γενικής εκπαίδευσης. Η τεχνική επαγγελματική εκπαίδευση συνεπάγεται ακριβά εργαστήρια και εξ ίσου ακριβά αναλώσιμα για την λειτουργία των εργαστηρίων, είναι δε εκ φύσεως πολυπλόκαμη και άρα πολύ πιο δύσκολη για να διοικηθεί αποτελεσματικά. 

5) Η χαμηλή θέση της τεχνικής επαγγελματικής εκπαίδευσης στο οργανόγραμμα του Υπουργείου Παιδείας (αναγνωρισμένη σε επίπεδο τμήματος και όχι διεύθυνσης). Το γεγονός αυτό δείχνει την διαχρονική υποβάθμιση της τεε. Δεν μπορεί ένας τμηματάρχης Υπουργείου να εισακουσθεί ή να πάρει τις αποφάσεις που παίρνει ένας διευθυντής Υπουργείου.

6) Οι περισσότερες νομοθετικές ρυθμίσεις της τεχνικής επαγγελματικής εκπαίδευσης, ιδιαίτερα δε αυτή των ΤΕΕ (που προσφάτως καταργήθηκαν) υπήρξαν ατυχείς, με αποτέλεσμα τον αποπροσανατολισμό και την αποθάρρυνση μαθητών, γονέων αλλά και εκπαιδευτικών.

Επιπροσθέτως, υφίσταται και μια δευτερογενής παθολογία:

1) Χαμηλές προσδοκίες εκπαιδευτικών της τεχνικής επαγγελματικής εκπαίδευσης. Οι μεν τεχνικοί εκπαιδευτικοί κλεισμένοι ερμητικά στα εργαστήριά τους, λες και δεν μετέχουν στην λοιπή ζωή του σχολείου, που είναι εξ ίσου ουσιαστική από παιδαγωγικής πλευράς, οι δε γενικοί εκπαιδευτικοί, επωμιζόμενοι αναγκαστικά το σύνολο των εξωδιδακτικών εργασιών, με μια αίτηση βελτίωσης θέσης στην τσέπη.

2) Χαμηλές προσδοκίες μαθητών. Στην τεχνική επαγγελματική εκπαίδευση προσανατολίζονται, τη υποδείξει των καθηγητών τους του Γυμνασίου, οι μαθητές που δεν «παίρνουν τα γράμματα». Στις περισσότερες των περιπτώσεων η επιλογή της τεε συνιστά επιλογή τελευταίου καταφυγίου για τους αδύναμους και όχι μια άριστη επιλογή για τους καλούς, που όμως επιλέγουν να αναπτύξουν τεχνικές δεξιότητες.

(Μια ιδιαίτερα φιλόδοξη διαφημιστική εκστρατεία, που είχε σχεδιασθεί πριν δυο χρόνια, απαραίτητη για να αλλάξει σιγά-σιγά την στάση καθηγητών, γονιών και παιδιών έναντι της τεχνικής επαγγελματικής εκπαίδευσης, ατυχώς δεν πραγματοποιήθηκε – κρίνεται όμως έστω και τώρα, έστω και σε τοπικό επίπεδο, έστω και με περιορισμένους πόρους, αναγκαία.)

3. Positive Discrimination.

      Υπάρχει μια πολιτική που αποκαλείται πολιτική των θετικών διακρίσεων. Όχι παραδόξως, είναι πολιτική που την εισηγούνται οι ίδιοι οι πολέμιοι των διακρίσεων. Λέγοντας ‘θετική διάκριση’, εννοούμε την κατ’ αρχήν ιστορική αναγνώριση ότι επί μακρά χρονική περίοδο υπήρξε μια αρνητική διάκριση και τώρα, για να ανατραπεί η αρνητική εικόνα, χρειάζεται μια αντίθετη διάκριση, μια ευνοϊκή δηλαδή διάκριση. Εν προκειμένω, εάν δεχθούμε ότι, επί μακρά χρονική περίοδο, η τεχνική επαγγελματική εκπαίδευση υπήρξε παραγκωνισμένη εν σχέσει προς την γενική εκπαίδευση, κρίνεται τώρα ως απαραίτητη η κατ’ εξαίρεση ενίσχυση της τεχνικής εν σχέσει προς την γενική εκπαίδευση.

Θα φέρω ένα μικρό παράδειγμα: Αν μέχρι τώρα συνηθίζαμε πρώτα να ικανοποιούμε τα αιτήματα στελέχωσης της γενικής εκπαίδευσης και μετά και εκ των περισσευμάτων τα αιτήματα της τεχνικής επαγγελματικής εκπαίδευσης, από τώρα και στο εξής θα πρέπει να συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο. Αυτό συνεπάγεται κυβερνητική εύνοια υπέρ της τεχνικής επαγγελματικής εκπαίδευσης προς διόρθωση παλαιοτέρων συσσωρευμένων αδικιών και προς σταδιακή αποκατάσταση μιας θετικότερης εικόνας.

4. Παιδεία ή Εκπαίδευση;

      Ο σημερινός νόμος 3475/2006 είναι ένα καλό πλαίσιο, εφ’ όσον εξισώνει τους απολυτήριους τίτλους γενικής και τεχνικής εκπαίδευσης, αλλά και επιχειρεί μια πρώτη θετική διάκριση υπέρ της τεχνικής, στον βαθμό που ο απόφοιτος της τεχνικής αποκτά με την αποφοίτησή του δύο τίτλους, απολυτήριο και πτυχίο, ενώ ο απόφοιτος της γενικής ένα τίτλο, το απολυτήριο.

(Εδώ δράττομαι της ευκαιρίας να παρατηρήσω ότι για την αξιοπιστία του πτυχίου του ΕΠΑΛ, και εφ’ όσον αυτό διαχωρίζεται από το απολυτήριο ως διακριτός τίτλος, πρέπει να απονέμεται μετά μεγαλύτερης αυστηρότητας εν σχέσει προς το απολυτήριο, που έτσι ή αλλιώς απονέμεται σχετικά εύκολα, όπως όλοι γνωρίζουμε.)

      Ό,τι αλλαγές είναι να γίνουν, ας γίνουν πάνω στην βάση αυτού του υπάρχοντος νομικού πλαισίου. Είναι πολύ σημαντικό αυτό: όχι άλλο νόμο-πλαίσιο για την τεε, όποια κι αν είναι η επόμενη κυβέρνηση. Δεν αντέχει άλλη ριζική μεταρρύθμιση η τεχνική επαγγελματική εκπαίδευση. Ως προς το ποιες πρέπει να είναι οι σταδιακές αλλαγές για την βελτίωσή της, αυτό δεν πρέπει να το πει το Υπουργείο κλεισμένο στον εαυτό του, αλλά τα επιμελητήρια και οι επαγγελματικοί φορείς σε συνεργασία με τα στελέχη της τεχνικής επαγγελματικής εκπαίδευσης, με σαφέστατη βαρύνουσα άποψη αυτή των επιμελητηρίων και των επαγγελματικών φορέων.

      Υπάρχει ένα μέγα ερώτημα που απασχολεί κάθε σκεπτόμενο εκπαιδευτικό αλλά και κάθε πολίτη που σκέφτεται σοβαρά το ζήτημα της εκπαίδευσης: Άραγε ένα πρόγραμμα σπουδών πρέπει να υπαγορεύεται από κάποιες αφηρημένες αρχές γενικής παιδείας και ανθρωπισμού, ανεξάρτητα από την πραγματική οκονομική ζωή, ή, αντίθετα, πρέπει να υπαγορεύεται από τις πραγματικές ανάγκες της οικονομίας και της αγοράς; Αυτό το ερώτημα με έχει προσωπικώς αποσχολήσει πολύ και νομίζω ότι είναι από εκείνα τα μεγάλα ερωτήματα στο οποία προκαταβολικά γνωρίζουμε ότι δεν υπάρχει μια μοναδική και οριστική απάντηση. Η διεθνής πρακτική, σχεδόν χωρίς καμία εξαίρεση σε Ανατολή και Δύση, ορίζει ότι, για τα πρώτα εννιά ή δέκα χρόνια φοίτησης, στις δύο πρώτες βαθμίδες της εκπαίδευσης, το πρόγραμμα πρέπει να ακολουθεί τις γενικές αρχές ανθρωπιστικής παιδείας, ενώ για τα υπόλοιπα δύο ή τρία, μέχρι να συμπληρωθεί ο κύκλος της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, το πρόγραμμα πρέπει να ακολουθεί εναλλακτικώς ή τις γενικές αρχές ή την προσαρμογή στο τι κάθε φορά υπαγορεύει η οικονομία και η αγορά.

      Υπηρετώντας την τελευταία επιλογή, ως διεύθυνση ενός Επαγγελματικού Λυκείου (ΕΠΑΛ), θα έλεγα ότι, για την διαμόρφωση του προγράμματος σπουδών μου, θα συμβουλευόμουν πρωτίστως τα επιμελητήρια και τους επαγγελματικούς φορείς του τόπου μου. Εάν ήμουν δε διεύθυνση Επαγγελματικής Σχολής (ΕΠΑΣ), που είναι το σχολείο που εξ ορισμού, από τον 3475/2006, προσαρμόζεται στις ανάγκες της αγοράς, θα αισθανόμουν ακόμη πιο επιτακτική την ανάγκη να εμπλέξω με τον πιο ουσιαστικό τρόπο τα επιμελητήρια και τους επαγγελματικούς φορείς του τόπου μου για την επιλογή των ειδικοτήτων που θα ανέπτυσσα. Δεν μπορεί να γνωρίζει ένα κεντρικό υπουργείο τις ειδικές τοπικές συνθήκες. Αυτό το γνωρίζουν οι κατά τόπους επαγγελματικοί φορείς.

5. Η Αγορά Εργασίας.

      Τα Γραφεία Σύνδεσης με την Αγορά Εργασίας, δομές υποστηρικτικές της προσπάθειας σύνδεσης της τεε με την σημερινή οικονομική πραγματικότητα, καλούνται σήμερα να αναλάβουν τον ρόλο της σύνδεσης των ΕΠΑΛ και ΕΠΑΣ με τα επιμελητήρια, τους επαγγελματικούς φορείς και την αγορά. Οι διευθυντές των ΕΠΑΛ και ΕΠΑΣ, σε συνεργασία με τα ΓΡΑΣΥ, πρέπει να αναλάβουν πρωτοβουλίες προσκλήσεων εκπροσώπων των επαγγελματικών φορέων αλλά και των χρηματοδοτικών φορέων στα σχολεία, ώστε οι μαθητές να αρχίσουν να μπαίνουν, παράλληλα με τα μαθήματά τους, στο πνεύμα των διαφόρων επαγγελμάτων και των δυνητικών πηγών χρηματοδότησής τους. Επίσημα, τα ΓΡΑΣΥ δημιουργήθηκαν με την υπουργική απόφαση 130807/Γ2/5-12-02 και ονομάσθηκαν Γραφεία Σύνδεσης με την Αγορά Εργασίας και Επαγγελματικού Προσανατολισμού.

      Είναι γνωστή η προτίμηση των νέων προς το ασφαλές εργασιακό περιβάλλον του δημόσιου τομέα εν σχέσει προς το επισφαλές εργασιακό περιβάλλον του ιδιωτικού τομέα. Από την άλλη, και με επίγνωση του ότι δεν μπορούν όλοι οι νέοι μιας χώρας να βρουν απασχόληση στα γραφεία και τις υπηρεσίες του δημόσιου τομέα, ο ιδιωτικός τομέας παρουσιάζει πάντοτε επαγγελματικές ευκαιρίες, ακόμη και υπό τις σημερινές συνθήκες οικονομικής κρίσης.

      Ως απασχόληση των αποφοίτων της τεε στον δημόσιο τομέα εννοούμε την κάλυψη θέσεων εργασίας του στενού και ευρύτερου δημόσιου τομέα. Οι θέσεις αυτές τεχνικού προσανατολισμού προκηρύσσονται κατά τακτά χρονικά διαστήματα και αναφέρονται σε ειδικότητες που πιστοποιούνται από αντίστοιχα πτυχία της τεε.

Μια σοβαρή κατά τόπους αναπτυξιακή προσπάθεια του ευρύτερου δημόσιου τομέα θα μπορούσε να γίνει σε συνεργασία με τα κατά τόπους σχολεία της τεε. Π.χ. για την δημιουργία θέσεων ειδικότητας φυσικού αερίου ή άλλων εναλλακτικών μορφών ενέργειας.

      Ως απασχόληση των αποφοίτων της τεε στον ιδιωτικό τομέα εννοούμε τρεις εναλλακτικές δυνατότητες: (1) την απασχόληση σε ιδιωτική επιχείρηση, (2) την αυτοαπασχόληση και (3) το ευρύτερο επιχειρείν. Η απασχόληση σε ιδιωτική επιχείρηση διέπεται σήμερα από εξαιρετική ρευστότητα, λόγω της ενσκύψασας οικονομικής κρίσης. Το διεθνές ανταγωνιστικό περιβάλλον προοιωνίζεται έτι μεγαλύτερη εργασιακή ανασφάλεια ως προς την μονιμότητα της απασχόλησης. Λόγω δε και της ελληνικής μεταπρατικής παράδοσης η απασχόληση αυτή θα παραμείνει και μετά το τέλος της τρέχουσας οικονομικής κρίσης εξαιρετική αβέβαιη. Η αυτοαπασχόληση είναι μια διαρκής δυνατότητα με πολύ καλές εισοδηματικές προοπτικές για ένα καλό συνεπή στις υποχρεώσεις του υδραυλικό ή ηλεκτρολόγο. Εκείνη η δυνατότητα, την οποία, ιδιαίτερα σήμερα, σε συνθήκες κρίσης, πρέπει να στηρίξουμε, είναι η δυνατότητα του επιχειρείν. Το τραπεζικό σύστημα εδώ έχει τον πρώτο λόγο, αν θέλει να αναλάβει την ευθύνη του έναντι της σημερινής κατάστασης της οικονομίας. Πρέπει να καταρτισθούν προγράμματα νεανικής επιχειρηματικότητας με ευνοϊκούς όρους, που θα αποκλείουν τις κεφαλικές ποινές για την περίπτωση κατά την οποία ένα επιχειρηματικό σχέδιο θα αποτύχει. Οι χρηματοδοτικοί οργανισμοί υποχρεούνται να κατευθύνουν σωστά ένα επιχειρηματικό σχέδιο, που αποφασίζουν να χρηματοδοτήσουν, και να αναλάβουν κατά την έννοια αυτή την κοινωνική ευθύνη τους ως διαχειριστές ενός αγαθού (του χρήματος και της πίσης) που παράγουν και διακινούν κατά αυστηρή κοινωνική και νομική σύμβαση. Οι τράπεζες φέρουν αντικειμενική ευθύνη εάν επιχειρηματικό σχέδιο αποτύχει. Κοστολογώντας δε αυτή την αντικειμενική ευθύνη, θα ανακαλύψουν ότι το σχετικό κόστος συνιστά ένα μικρό μόνον ποσοστό των συνολικών εσόδων που θα προκύψουν από την πιο υπεύθυνη εμπλοκή και στάση τους στην όλη επιχειρηματική δραστηριότητα.

      Εννοείται ότι οι μαθητές της τεε πρέπει να μάθουν να βλέπουν πιο θετικά το ενδεχόμενο εταιρικής επιχειρηματικής συνεργασίας τους, σε μια χώρα που όλοι γνωρίζουμε ότι έχει παράδοση ατομισμού και εχθρικής στάσης έναντι κάθε μορφής συνεργασίας. Για την θετική αλλαγή της στάσης έναντι των συνεργασιών πρέπει να εκπονούνται σοβαρά χρηματοδοτικά προγράμματα.

      Ένα τελευταίο ζήτημα που αφορά την τεε είναι η πολυδιάσπαση της πολιτικής κεφαλής της. Πέραν του Υπουργείου Παιδείας, πολλά παραγωγικά υπουργεία δραστηριοποιούνται στον χώρο της τεε, χωρίς αυτό να συνοδεύεται από τις αναγκαίες δομές για την συνεργασία μεταξύ των Υπουργείων, με αποτέλεσμα τις επικαλύψεις, την δυσπιστία και ένα κακώς εννοούμενο ανταγωνισμό. Στην αντίθετη περίπτωση μιας οργανωμένη και ουσιαστικής συνεργασίας, θα προέκυπταν, πρώτον, οικονομίες κλίμακος, δεύτερον, βελτίωση της ποιότητας της παρεχόμενης εκπαίδευσης και κατάρτισης από τους εκάστοτε πιο ειδικευμένους και έμπειρους καθηγητές, και, τρίτον, υπέρβαση των δυσκαμψιών της τεε του Υπουργείου Παιδείας. Η τεε, για να προχωρήσει, χρειάζεται ανθρώπους της παραγωγής και της αγοράς.